Mısır silajı , hayvancılığı gelişmiş ülkelerde besi sığırlarının beslenmesinde kullanılan en önemli kaba yem kaynaklarından biridir. Son yıllarda, ülkemizde de silaj yapımı artmış ve üretilen toplam silajın yaklaşık % 70’ni mısır silajı oluşturmuştur. En çok silaj yapan bölgelerin başında 1.488.000 ton ile Marmara Bölgesi ve bunu 1.030.000 ton ile Ege Bölgesi izlemektedir. En çok silaj yapan iller sıralamasında ise 515.000 ton ile Bursa ve 504.000 ton ile İzmir ilinin ilk sıralarda yer aldığı bildirilmektedir.
Ülkemizde üretilen silo yemlerinin önemli bir kısmı süt ineklerinin beslenmesinde kullanılırken, çok az bir kısmı ise sığır besisinde kullanılmaktadır. Mısır silajı gerek içerdiği enerji ve gerekse hayvanlar tarafından sevilerek tüketilmesi nedeniyle silajlık yem bitkilerinin ‘en iyisi’ olma özelliğini taşımaktadır. Bunun dışında, üretim maliyetleri açısından diğer silajlık yem bitkileri ile karşılaştırıldığında, üretilen her ton mısır silajı kurumaddesi diğer yem bitkilerinden daha ucuza elde edilmektedir. Mısır silajının gerek yem değeri gerekse üretim maliyeti düşünüldüğünde hayvan beslemede yoğun bir şekilde kullanılması ve ülke geneline yaygınlaştırılması bir zorunluluktur. Ancak, mısır silajı üretiminde, miktarın artırılması ile birlikte kaliteli mısır silajı elde edilmesine de özen göstermek gerekmektedir. Ayrıca, silaj yapımı sırasında ve silolamadan sonra uyulacak kurallara dikkat edilmediğinde meydana gelebilecek besin madde kayıplarının % 30’un üzerine çıkabildiği unutulmamalıdır. Besin maddeleri bakımından içi boşaltılmış mısır silajı ile gerek süt gerekse et veriminde istenen üretim hedeflerine ulaşılamayacağı bir gerçektir. Mısır silajının üstün yem değeri ve ucuzluğu nedeniyle sadece süt ineklerinin beslenmesinde değil, besi sığırlarının beslenmesinde de kullanımı büyük önem taşımaktadır. Bu makalede, sığır besisinde mısır silajıkullanımının et üretimi açısından avantajları üzerinde durulmuştur.
2. Mısır Silajının Yem Değeri ve Kalitesini Etkileyen Faktörler
Son yıllarda yapılan bitki ıslahı çalışmaları ile hibrit mısırın geliştirilmesi sonucunda mısır ekim alanlarında önemli bir artış meydana gelmiştir. Uygun mısır çeşidinin seçilmesi ve yetiştirme tekniklerinin iyileştirilmesi ile eskiye göre, daha yüksek koçan oranına sahip silajlık mısır üretimi yapılmaktadır. Çünkü, hamur olumu döneminde hasat edilmiş silajlık mısırdaki toplam kurumaddenin yaklaşık % 60’ı koçanda bulunmakta ve tüm besin maddelerinin 2/3’si mısır koçanından sağlanmaktadır. Bu nedenlerle, silajlık mısırdan yüksek yem değerli silajın elde edilmesinde; çeşit seçimi, yetiştirme tekniği ve en uygun hasat zamanı önem taşımaktadır. Silajlık mısırda en yüksek besin madde birikimi, hamur olumu döneminin sonuna doğru gerçekleşmektedir. Diğer yem bitkilerinin aksine, silajlık mısırda organik maddelerin sindirim derecesi ve yem enerji içeriği hamur olumu sonuna kadar artmaktadır. Mısır danesinde vegetasyonun ilerlemesi ile nişasta ve yağ birikimi artmakta, ham sellüloz oranı ise azalmaktadır. Bu durum çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1.’den de görüleceği gibi silajlık mısır için en uygun hasat zamanı kurumaddenin % 30’a yaklaştığı hamur olumu ortasıdır. Silajlık mısırın kurumadde oranı % 30’un üzerinde hasat edilirse, koçanların yeterince parçalanıp parçalanmadığına dikkat edilmelidir. Parçalama işlemi iyi yapılmadığında, tüketilen mısır daneleri sindirim sisteminden olduğu gibi geçmektedir. Bunun sonucunda da silajlık mısırın olgunluk durumuna ve hasat tekniğine göre % 3-5 oranında enerji kayıpları meydana gelmektedir. Ancak, son yıllarda mısır silajı hasat makinalarına dane kırıcıların eklenmesi ile bu olumsuzluk ortadan kaldırılmıştır.
Mısır silajı ile yapılacak sığır besisinde başarı, kaliteli bir silaj elde edilmesine bağlıdır. Bu amaçla, silajlık mısırın mümkün olduğunca küçük parçalanması gerekmektedir. Silajlık mısırın parçalanmasında partikül büyüklüğü kurumaddeye bağlı olarak değişim göstermektedir. Mısır silajında, kurumadde % 32’nin altında ise partikül büyüklüğünün yaklaşık 6-8 mm, kurumadde % 34’ün üzerinde ise partikül büyüklüğünün yaklaşık 4 mm olması önerilmektedir. İyi bir parçalama işlemi ile sıkıştırma kolaylığı sağlanmakta ve silaj kalitesi iyileşmektedir. Kaliteli bir mısır silajı elde etmek için, silonun hava almayacak şekilde kapatılmasına da önem verilmelidir. Ancak, silajlık mısırın, % 36’nın üzerinde kurumadde içermesi, parçalanmanın ve sıkıştırmanın iyi yapılmaması, örtü materyalinin kötü olması ve silonun geç kapatılması gibi durumlar silajlık mısırın yem değerini olumsuz etkilemektedir. Ülkemiz saha koşullarında yapılan araştırmalarda, kaliteli mısır silajı örneklerinde kurumadde düzeylerinin işletmelere göre % 25-35 arasında değiştiği saptanmıştır. Saha koşullarından alınan bu verilere göre, iki farklı kurumadde düzeyindeki kaliteli mısır silajının Ham Protein (HP) ve Metabolik Enerji (ME) düzeylerini aşağıdaki gibi kabul ederek besi rasyonu yapmak mümkündür;
3. Mısır Silajının Protein Kaynakları İle Desteklenmesi
Mısır silajı enerjice zengin olmasına karşın, proteince fakir bir kaba yemdir. Bu nedenle, tek başına mısır silajı ile yapılacak sığır besisinde oluşacak protein açığı çeşitli kaynaklarla giderilmelidir. Mısır silajının protein yetersizliğini gidermek amacıyla rasyonlarda kullanılabilecek yem kaynakları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Küspeler: Mısır silajının protein yetersizliğini gidermek amacıyla pamuk tohumu, ayçiçeği tohumu ve soya küspesi kullanmak mümkündür. Ancak, verilecek küspe miktarı besi süresi boyunca sabit tutulmalıdır. Aksi taktirde mısır silajı tüketimi düşmektedir.
Mısır silajı ile oluşturulan rasyonların protein bakımından desteklenmesi besi başında daha büyük önem taşımaktadır. Çünkü, besi başında protein gereksinimi yüksek enerji gereksinimi düşük; besi sonunda ise protein gereksinimi düşük enerji gereksinimi yüksektir. Bunun sebebi, besi sonunda hayvan vücudunda yağ birikimi protein birikimine göre daha fazla gerçekleşmekte ve yağ sentezi için daha fazla enerjiye gereksinim duyulmaktadır. Başarılı bir beside rasyonların dengelenmesi için en pratik yol, yoğun yemlerin besi boyunca sabit tutulması, mısır silajının ise serbest tüketime sunulmasıdır. Pratik açıdan mısır silajı tüketiminin besi sonuna doğru artırılması rasyonda ham proteinin metabolik enerjiye oranının besi sonuna doğru düşmesini sağlayacaktır. Mısır silajı ile sığır besisinde, hayvanların enerji ve protein gereksinimleri kadar mineral madde gereksinimleri de dikkate alınmalıdır. Çünkü, beside temel kaba yem kaynağı olarak kullanılan mısır silajının özellikle kalsiyum içeriği düşüktür. Bu nedenle, sığır besisinde mineral madde açığının kapatılması için % 20 Ca içeren bir karışımdan hayvan başına günde 100 g verilmesi yararlı olacaktır.
4. Besi Sığırlarının Besin Madde Gereksinimleri
Canlı ağırlıklarına göre gruplandırılmış besi sığırlarında günlük canlı ağırlık artışına göre Ham Protein (HP) ve Metabolik Enerji (ME) gereksinimleri çizelge 3’te verilmiştir.
Başarılı bir sığır besisi için besiye alınacak hayvanların canlı ağırlıklarının bilinmesi ve buna göre gruplara ayrılması büyük önem taşımaktadır. Canlı ağırlıklarına göre gruplara ayrılmış besi sığırlarında hedeflenen günlük canlı ağırlık artışı için, gerekli protein ve enerjinin sağlanması gerekmektedir. Modern sığır besisinde günlük ortalama 800 g’dan daha az canlı ağırlık artışı ekonomik olmaktan uzaktır.
5.Mısır Silajı İle Sığır Besisi Yöntemleri
5.1. Dane Yem ve Küspe Katkısı İle Mısır Silajı Besisi
Başarılı bir sığır besisinde yüksek canlı ağırlık artışı, yeterli düzeyde enerji ve protein tüketimine bağlıdır. Bu nedenle, beside yemlemenin başarısı, en az % 30 kurumadde içeren kaliteli mısır silajının kullanımı ile doğru orantılıdır. Enerji yetersizliği durumlarında mısır silajına dane yem takviyesi gerekmektedir. Ancak, yüksek düzeyde dane yem kullanımı mısır silajı tüketimini azaltacağından dolayı tercih edilmemelidir. Mısır silajında kurumadde düzeyinin % 25’in altına düşmesi durumunda besi sığırlarının enerji gereksinimi karşılanamayacağından yoğun yem kullanımı gerekmektedir. Ancak bu durumda canlı ağırlık artışının maliyeti de yükselmektedir. Yüksek düzeyde yoğun yem kullanımı ise mısır silajının tüketim oranını düşürmekte ve asidoz gibi bazı sindirim sistemi bozukluklarını meydana getirmektedir. Bu nedenle, mısır silajı ile ekonomik bir sığır besisinde yoğun yem kullanımını 3 kg’ın üzerine çıkarmamak gerekmektedir. Bir örnek teşkil etmesi bakımından kaliteli mısır silajı, buğday ve pamuk tohumu küspesi ile yapılacak sığır besisinde örnek bir yemleme planı çizelge 4’te verilmiştir.
Çizelge 4’ten de görüleceği gibi, farklı miktarlarda % 32 kurumadde içeren mısır silajına 1-1.3 kg buğday ve 1.5 kg pamuk tohumu küspesi (PTK) ilavesi ile besi süresince ortalama günlük 1000-1400 g canlı ağırlık artışına ulaşmak mümkündür. Burada 150-200 kg canlı ağırlık düzeylerinde 8 kg olan günlük mısır silajı tüketimi canlı ağırlığın 500 kg’a çıkması ile 21 kg’a yükselmektedir.
Çizelge 5’te ise % 25-30 arasında kurumadde içeren mısır silajı yemlemesine enerji ve protein takviyesi için arpa ve pamuk tohumu küspesi kullanımı ile toplam 52 haftalık bir besi süresince yemleme planı verilmiştir. Bu rasyonlarda mısır silajı, arpa ve PTK yanı sıra % 25 Ca, % 3 P ve % 5 Na içeren mineral karışımından hayvan başına günde 100 g verilmesi mineral madde gereksiniminin karşılanması için önem taşımaktadır.
5.2. Sığır Besi Yemi Katkısı İle Mısır Silajı Besisi
Mısır silajı proteince yetersiz olduğundan, bu açığı gidermek amacıyla protein düzeyi yüksek sığır besi yemi kullanımı pratik yollardan biridir. Bu amaçla üretilecek sığır besi yeminin 230 g/kg ham protein ve 2600 kcal/kg metabolik enerji içermesi yeterli olacaktır. Buna göre çizelge 6’da günlük 1000 g canlı ağırlık artışı için Siyah Alaca danaların iki faklı kurumaddeye sahip silaj ve sığır besi yemi ile yemleme planı verilmiştir. Görüleceği üzere % 25-30 kurumadde içeren mısır silajının tüketimi besi başında 8 kg’dan besi sonunda 25 kg’a çıkmakta, sığır besi yemi ise 2 kg olarak sabit kalmaktadır. Silo yemi kurumadde içeriği % 30-35 olduğunda, enerji ve protein içeriği artacağından silo yemi tüketimi azalmaktadır.
Aynı yemleri kullanmak suretiyle Siyah Alaca danalarda günde 1200 g canlı ağırlık artışı için mısır silajı ve sığır besi yemi ile yemleme planı ise çizelge 7’de verilmiştir.
Çizelge 7. Günlük 1200 g canlı ağırlık artışı için mısır silajı ile yemleme planı
Görüleceği gibi, mısır silajına gerek protein gerekse enerji katkısı ile başarılı ve ekonomik bir sığır besisi gerçekleştirmek mümkündür. Bu şekilde yapılacak sığır besisinde kaba yem oranının yüksek tutulması nedeniyle et kaliteside önemli düzeyde iyileşmektedir. Ülkemizdeki besi işletmelerinin yüksek düzeyde mısır silajı kullanmaları ile işletmelerin daha karlı çalışması sağlanacak ve ülke ekonomisine önemli bir girdi temin edilecektir.
